#zostanwdomuzgbs: "Co dalej z WIBOR-em, czyli reforma wskaźników referencyjnych"

W ramach cyklu #zostanwdomuzgbs udostępniamy artykuł, którego autorem jest Jacek Rapcia, na temat reformy wskaźników referencyjnych. Artykuł został opublikowany w numerze 6/2019 "Głosu Banków Spółdzielczych".

Co dalej z WIBOR-em, czyli reforma wskaźników referencyjnych

Od kilkunastu miesięcy w sektorze bankowym prowadzone są prace dostosowawcze do wymagań dotyczących wskaźników referencyjnych wprowadzonych Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/1011 z dnia 8 czerwca 2016 r. w sprawie indeksów stosowanych jako wskaźniki referencyjne w instrumentach finansowych lub do pomiaru wyników funduszy inwestycyjnych (Rozporządzenie BMR). Krajowy Związek Banków Spółdzielczych już od pewnego czasu zwraca uwagę sektora na zmiany, jakie zachodzą w tym zakresie. Temat był poruszany m.in. w artykułach publikowanych w „Głosie Banków Spółdzielczych”, w informacjach zamieszczanych na stronie internetowej Związku, w trakcie spotkań Zespołu ds. Współpracy Międzyzrzeszeniowej oraz na spotkaniach i warsztatach organizowanych bądź współorganizowanych przez KZBS.

Rozporządzenie BMR wprowadza ważne zmiany w zakresie kształtowania wskaźników referencyjnych. Zmianie ulegają zarówno funkcje, jakie pełnią one na rynku, jak i sposoby oraz algorytmy ich kalkulacji. Warto zatem przypomnieć, na czym polegają wprowadzane zmiany oraz jak wygląda aktualny stan dostosowywania się sektora bankowego do nowych wymagań. Rozporządzenie BMR weszło w życie 1 stycznia 2018 r. Ustanowiło ono nowy standard dla opracowywania, udostępniania oraz stosowania wskaźników referencyjnych na terenie Unii Europejskiej. W związku z tym, z początkiem 2018 r. rozpoczął się proces dostosowawczy dla m.in. takich indeksów, jak WIBOR i WIBID. Najistotniejsze zmiany w zakresie kształtowania wskaźników referencyjnych zaprezentowane zostały w poniższym zestawieniu.

Nowy sposób kalkulacji wskaźników oraz nowe obowiązki administratora wskaźników

Rozporządzenie BMR przewiduje, że opracowywanie wskaźników referencyjnych ma się odbywać na podstawie metody, która będzie przejrzysta i odporna na manipulacje. W tym celu BMR wymaga, aby wskaźniki referencyjne były wyznaczane z uwzględnieniem rzeczywistych transakcji przeprowadzanych na danym rynku oraz w sposób maksymalnie dokładny i wiarygodny mierzyły realia ekonomiczne. Zgodnie z nowymi wymaganiami każdy podmiot zamierzający działać jako administrator wskaźnika referencyjnego powinien zwrócić się do organu nadzoru z wnioskiem o udzielenie zezwolenia lub rejestrację. Na etapie uchwalania Rozporządzenia BMR ustalono, iż do 1 stycznia 2020 r. podmioty już opracowujące wskaźniki referencyjne korzystają z okresu przejściowego. W odniesieniu do kluczowych wskaźników referencyjnych na poziomie UE zapadła zgoda co do przedłużenia tego okresu o kolejne dwa lata, tj. do 31 grudnia 2021 r. Okres przejściowy pozwala podmiotom dotąd opracowującym wskaźniki referencyjne dokonać niezbędnych prac w zakresie dostosowania metody do wymogów BMR, a także złożyć odpowiedni wniosek do organu nadzoru.

Nowe wymogi dotyczące wskaźników referencyjnych stanowią ważne elementy ochrony konsumentów. Konsument powinien być informowany w przejrzysty sposób o wskaźnikach zastosowanych w umowach kredytowych jako punkt odniesienia. Odpowiednie przepisy w tym zakresie są zawarte w ustawie o kredycie hipotecznym, ustawie o nadzorze nad pośrednikami kredytu hipotecznego i agentami oraz dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE w sprawie umów o kredyt konsumencki. Zgodnie z nimi na kredytodawcy ciąży obowiązek przekazania konsumentowi informacji o nazwie zastosowanego w umowie wskaźnika referencyjnego i wskazanie jego administratora. Natomiast definiowanie i opis metody wyznaczania wskaźnika są zadaniami, które realizuje administrator.

Należy podkreślić, iż na rynku polskim WIBOR został uznany za kluczowy wskaźnik referencyjny. W Stanowisku UKNF w sprawie metody wyznaczania wskaźników referencyjnych oraz ciągłości WIBOR z 19 lipca 2019 r. Urząd potwierdził, iż w świetle przepisów BMR nie diagnozuje ryzyka zagrożenia jego ciągłości. Jednocześnie ze względu na skalę wykorzystania WIBOR-u w kredytach hipotecznych udzielonych konsumentom, organ nadzoru oczekuje od podmiotu opracowującego ten wskaźnik złożenia wymaganego przepisami BMR wniosku o wydanie zezwolenia na prowadzenie działalności jako administrator do końca 2019 r.

Wynikający z Rozporządzenia BMR oraz dalszych uzgodnień okres przejściowy pozwala do końca 2021 r. stosować wskaźniki (uznane za wskaźniki kluczowe) dostarczane przez podmioty niezarejestrowane jako administratorzy, ale które przed 2018 r. je opracowywały i publikowały. Oznacza to, że WIBOR, mimo iż nie spełnia wymogów Rozporządzenia BMR, może funkcjonować na dotychczasowych, znanych sprzed 2018 r., zasadach. Od 2022 r. będzie funkcjonował jedynie wskaźnik opracowywany przez podmiot zarejestrowany przez UKNF.

Podmiotem administrującym wskaźnikiem WIBOR jest spółka GPW Benchmark. W 2018 r. rozpoczęła ona prace nad dostosowaniem metodyki jego wyznaczania do wymogów określonych w Rozporządzeniu BMR. W sierpniu 2019 r. GPW Benchmark przedstawiła dokument konsultacyjny dotyczący dostosowania stawek referencyjnych WIBID i WIBOR do nowych wymagań.

Z informacji przekazanych podczas warsztatu dedykowanego przedstawicielom banków spółdzielczych, który odbył się w październiku 2019 r., wynika, iż prace GPW Benchmark, zmierzające do przygotowania wniosku do UKNF o wydanie zezwolenia na prowadzenie działalności jako administrator, są bardzo zaawansowane. Zostało to potwierdzone 6 grudnia 2019 r., kiedy spółka GPW Benchmark złożyła do Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego wniosek o udzielenie zezwolenia na pełnienie funkcji administratora w zakresie stawek referencyjnych WIBID i WIBOR.

Informacja ta jest szczególnie istotna nie tyle ze względu na wskaźnik WIBOR, który od momentu uznania go za kluczowy wskaźnik referencyjny korzysta z okresu przejściowego (można z niego korzystać w obecnym kształcie do końca 2021 r.), co ze względu na wskaźnik WIBID, który nie będąc wskaźnikiem kluczowym, w przypadku niezłożenia przez GPW Benchmark wniosku do UKNF przed końcem 2019 r. nie mógłby być, począwszy od 1 stycznia 2020 r., wykorzystywany przez banki w nowych umowach z klientami.

Istotną kwestią, również zaprezentowaną podczas warsztatów dla banków spółdzielczych jest to, iż prace nad dostosowaniem wskaźników WIBOR/WIBID do wymagań Rozporządzenia polegają na modyfikacji istniejącego podejścia do wyznaczania tych wskaźników, tak aby mimo braku aktywnego rynku międzybankowego zachować nie tylko zgodność z wymogami BMR, ale także zachować ciągłość istniejących umów i instrumentów finansowych opartych na stawkach referencyjnych WIBOR i WIBID.

Bardzo ważną informacją dla banków spółdzielczych jest fakt, iż oba banki zrzeszające zawarły z GPW Benchmark umowy o stosowaniu stawek referencyjnych WIBID i WIBOR. Przewidują one, iż banki zrzeszone mogą przystąpić do umów zawartych z bankami zrzeszającymi. Według stanu na koniec października 2019 r. do Umowy przystąpiło 280 banków zrzeszonych z BPS oraz 165 zrzeszonych z SGB. Banki zrzeszone, które jeszcze do Umowy nie przystąpiły, nadal mają taką możliwość. Banki niezrzeszone, niekorzystające z pośrednictwa banków zrzeszających, mogą zawierać analogiczne umowy bezpośrednio z GPW Benchmark. Oprócz prac prowadzonych przez spółkę GPW Benchmark w zakresie dostosowania wskaźników referencyjnych do wymagań Rozporządzenia BMR, projekt opracowania nowego wskaźnika referencyjnego zgodnego z BMR i wymaganego w trybie art. 28.2 realizuje Instytut Rynku Finansowego.

Jesienią 2018 r. IRF zaproponował grupie banków stworzenie Wskaźnika Kosztu Finansowania (WKF). Projekt WKF rozpoczął się na początku 2019 r. W połowie roku rozpoczęło się testowe opracowywanie WKF, a 15 listopada 2019 r. został złożony wniosek do UKNF o udzielenie zgody i wpisanie na listę administratorów wskaźników referencyjnych Instytutu Rynku Finansowego oraz udzielenie zgody na opracowywanie i stosowanie Wskaźnika Kosztu Finansowania.

WKF ma kilka szczególnych cech. Z punktu widzenia banków spółdzielczych istotny jest fakt, że jest to wskaźnik dopasowany do ich modelu biznesowego bowiem powstaje na bazie kosztów pozyskania finansowania terminowego tych banków. Testy wskaźnika WKF były oparte na danych pochodzących od 18 banków spółdzielczych. Proces obliczania WKF jest całkowicie oparty na transakcjach. Obecnie, codziennie do WKF jest nadsyłanych od 900 do 1 700 transakcji, których wolumen wynosi średnio ponad 90 mln PLN.

W trakcie prac nad WKF przeprowadzono kilkadziesiąt spotkań z bankami spółdzielczymi. Podnoszono na nich nie tylko tematy dotyczące wskaźników referencyjnych. Wskaźnik Kosztu Finansowania jest jednym z efektów Projektu WKF. System WKF i zbudowana baza danych może poprawić efektywność zarządzania kosztem pozyskania finansowania. Dodatkowym efektem Projektu WKF może być poprawa procesów i procedur zarządzania ryzykiem stopy procentowej oraz płynności w bankach.

Wskaźniki alternatywne

Oprócz nowego sposobu kalkulacji wskaźników referencyjnych Rozporządzenie BMR wprowadza również wymóg posiadania przez banki indeksu alternatywnego oraz wskazuje na konieczność posiadania przez nie rzetelnych planów na okoliczność zaprzestania publikacji dotychczas używanych wskaźników. Plany te powinny określać działania, które zostaną podjęte na wypadek istotnych zmian lub zaprzestania opracowywania danego wskaźnika referencyjnego. Jeżeli jest to możliwe i zasadne, plany takie powinny wskazywać jeden lub kilka alternatywnych wskaźników referencyjnych, które można by stosować jako punkt odniesienia w celu zastąpienia wskaźników referencyjnych, których opracowywania zaprzestano. Należy podkreślić, iż plany te muszą zostać uwzględnione w stosunkach umownych z klientami.

Rozporządzenie BMR nakłada zatem na wszystkie instytucje finansowe obowiązek wprowadzenia do umów z klientami alternatywnych wskaźników referencyjnych, które byłyby stosowane w sytuacji, gdyby dotychczas używany wskaźnik przestał być publikowany. Taki obowiązek wiąże instytucje finansowe od 1 stycznia 2018 r.

W trakcie warsztatu dla banków spółdzielczych przekazano informację, że GPW Benchmark oprócz prac nad dostosowaniem obecnych stawek referencyjnych (WIBOR/WIBID) do wymagań Rozporządzenia BMR, pracuje także nad przygotowaniem wymaganych Rozporządzeniem stawek alternatywnych. Są wśród nich takie indeksy, jak:

  • WIRF – Warszawski Indeks Rynku Finansowego

Indeks będzie mierzył stopy, po jakich uczestnicy fixingu (podmioty, którym administrator stawek referencyjnych nadał status uczestnika procedury ich ustalania; obecnie uczestnikami fixingu jest 10 banków komercyjnych) dokonują transakcji depozytowych z innymi uczestnikami fixingu lub bankami mogącymi spełniać kryteria uczestnika fixingu oraz podmiotami z segmentu instytucji finansowych i pozostałych instytucji finansowych.

  • WIBON

Indeks będzie kalkulowany na podstawie notowania innych wskaźników referencyjnych (np. WIBOR), jako składana stopa procentowa wyliczana na zakończenie okresu odsetkowego wg określonego przez GPW Benchmark wzoru.

  • WIRD – Warszawski Indeks Rynku Depozytowego

Indeks będzie mierzył stopy, po jakich uczestnicy fixingu dokonują transakcji depozytowych z innymi uczestnikami fixingu lub bankami mogącymi spełniać kryteria uczestnika fixingu oraz podmiotami z segmentu instytucji finansowych, pozostałych instytucji finansowych i dużych przedsiębiorstw.

Rolę wskaźnika alternatywnego może także pełnić opracowany przez IRF Wskaźnik Kosztu Finansowania.

Plany i klauzule awaryjne

W celu zapewnienia transparentności i spójności postępowania wszystkich uczestników rynku, w ramach prac grupy roboczej działającej przy Związku Banków Polskich (z udziałem przedstawiciela KZBS), przygotowane zostały projekty trzech wzorcowych klauzulawaryjnych dedykowanych: rynkowi międzybankowemu, klientom korporacyjnym oraz konsumentom. Opracowane przez grupę projekty zostały skonsultowane z Urzędem Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Urzędem Komisji Nadzoru Finansowego, Narodowym Bankiem Polskim i Ministerstwem Finansów.

Zaproponowane klauzule odnoszą się do trzech sytuacji, które mogą wystąpić w praktyce:
a) czasowego zaprzestania publikacji danego wskaźnika,
b) trwałego zaprzestania publikacji danego wskaźnika,
c) wprowadzenia przez administratora istotnej zmiany w metodzie konstruowania wskaźnika.

Wzorcowe klauzule stanowią próbę wypracowania przez sektor bankowy najlepszego standardu i dobrej praktyki komunikowania się z klientami oraz postępowania w przypadku istotnej zmiany lub zaprzestania opracowywania wskaźnika. Sposób wykorzystania klauzul przez poszczególne banki stanowi indywidualną decyzję każdej instytucji. Z oczywistych względów mogą i powinny być one modyfikowane np. w celu ich adaptacji do specyfiki (m.in. w zakresie nazewnictwa stosowanego w banku, usług i instrumentów finansowych oferowanych klientom itp.) każdej instytucji.

O sposobie odzwierciedlenia wzorcowych klauzul awaryjnych w relacjach z klientami każdorazowo decyduje bank mając na względzie nie tylko specyfikę danej relacji z klientem, ale także obowiązujące przepisy prawa i standardy rynkowe. Wybór danego wzorca klauzuli awaryjnej do konkretnego stosunku prawnego z klientem także pozostaje w gestii każdej instytucji. Użyte sformułowania, które opisują adresatów danej klauzuli są wskazówką dla banków, jednak nie wykluczają możliwości indywidualnego podejścia banku do danego klienta, grupy klientów lub partnerów biznesowych.

Należy zaznaczyć, że opracowane klauzule nie zawierają bezpośredniego wskazania wskaźników alternatywnych, dlatego że na chwilę obecną na rynku indeksów nie są dostępne wskaźniki, które mogą stanowić alternatywę dla tych obecnie używanych w umowach. Z tego też względu konstrukcja klauzul awaryjnych zakłada opracowanie pewnego mechanizmu działania i poszukiwania wskaźnika alternatywnego na wypadek zaprzestania opracowywania danego wskaźnika lub jego istotnej zmiany.

Wzorcowe klauzule awaryjne zostały przekazane przez KZBS do wykorzystania przez banki spółdzielcze – członków Związku oraz zamieszczone na jego stronie internetowej w strefie Dla członków.

 

JACEK RAPCIA

Autor jest doradcą Prezesa Zarządu KZBS. Od ponad 25 lat związany z sektorem bankowym, w którym odpowiadał za modele biznesowe, strategie i finanse. Był m.in. wiceprezesem zarządu KIR, dyrektorem zarządzającym PKO BP, dyrektorem departamentu w BPH i PBK, kierownikiem zespołu w Banku Handlowym, członkiem rad nadzorczych w Kredobanku i internetowym banku Inteligo.

 

PRENUMERATA "GŁOSU BANKÓW SPÓŁDZIELCZYCH" na 2020 r.

 

Udostępnij artykuł:
« powrót